Mavi dil hastalığı nedir?

Mavi dil hastalığı; koyun, keçi, sığır, deve, ceylan ve Afrika antilobu gibi çok sayıda hayvanı etkileyen enfeksiyöz bir rahatsızlıktır. Hastalık, BTV (Blue Tongue Virus, Mavi Dil Virüsü) adlı virüsün hayvanların vücuduna girmesiyle oluşur. Virüs, Culicoides türü böcekler tarafından taşınır. Bu böceklerin hayvanları ısırmasıyla birlikte virüs hayvan vücuda girer.

BTV, Reoviridae virüs ailesine aittir. BTV’nin 24 farklı serotipi yani alt türü tanımlanmıştır. Bu serotiplerin hastalık oluşturma derecesi birbirinden farklılık gösterir.

BTV ile enfekte olan hayvanlarda görülen belirtilerin türü ve şiddeti, hem virüsün serotipine hem de hayvanın cinsine göre değişiklik gösterir. Mavi dil hastalığı özellikle koyunlarda çok ağır seyreder. Mavi dil hastalığına yakalanan koyunlarda kilo kaybı, yün üretiminde azalma ve ölüm gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir. Koyunlarda hastalığa bağlı morbidite (sağlık halinin kaybolması) oranı neredeyse %100’dür. Yani koyunlar hastalığa bağlı ciddi belirti ve bulgular gösterir. Koyunlarda mortalite yani ölüm oranı ise %2-30 civarındadır ancak bazı bölgelerde %70’e kadar çıkabilir.

Sığırlarda enfeksiyon oranı daha yüksek olarak belirlenmiştir. Sığırlarda belirti ve bulguların şiddeti ise enfeksiyon oluşturan virüs serotipine göre önemli ölçüde değişiklik gösterir.

Mavi dil hastalığının salgın haline geldiği bölgelerde; gerek hayvanların sağlığında bozulma ve sayıda azalma gerek test ve tedavi masrafları gerek de hastalığın yayılmasını önlemek için alınan önlemler nedeniyle ciddi ekonomik problemler ortaya çıkmaktadır.

Mavi dil hastalığı tespit edildiği takdirde ulusal yetkililere haber verilmesi gereken bir rahatsızlıktır. Bunun amacı, bulaşın olası olduğu işletmeleri kontrol etmek ve hastalığın daha geniş alana yayılmasını engellemektir.

Mavi dil hastalığı nasıl yayılır?
Mavi dil hastalığının yayılımı vektör aracılığıyla olmaktadır. Vektör, bir mikroorganizmayı vücudunda barındıran ve başka canlılara yayılmasına aracılık eden organizmalara verilen addır.

Mavi dil hastalığının yayılmasına neden olan vektörler ise Culicoides cinsi böceklerdir. Bu böcekler enfekte hayvanları ısırarak kanlarını emer. Virüsü vücuduna alan böcekler yaklaşık 7 gün sonunda virüsü bulaştırabilir hale gelir. Bu süre sonunda sağlıklı bir hayvanı ısırırken aynı zamanda hayvanın vücuduna virüs bulaştırmış olur.

Mavi dil hastalığı sadece Culicoides cinsi sinekler aracılığıyla yayılmaktadır. Hasta bir hayvanın örneğin koyunun çevresindeki sağlıklı koyunlara hastalık bulaştırma ihtimali yoktur. Hastalık hayvanlardan insanlara da bulaşmaz.

Virüsün yayılımı belirli bir mevsimle sınırlı değildir, her mevsimde bulaş devam edebilir. Ancak yağışlı aylarda bulaş daha çok olmaktadır.

Sığırlar virüsle enfekte olsalar bile genellikle çok şiddetli belirtiler göstermez. Ancak birkaç hafta boyunca virüsü vücudunda taşımaya devam eder. Bu süreçte Culicoides cinsi böcekler sığırlardan virüsü başka hayvanlara taşıyabilir. Dolayısıyla sığırlar maci dil hastalığından çok etkilenmese de enfeksiyonun yayılımı için kaynak oluşturur.

Virüs, boğa ve inek gibi bazı tür hayvanların semen sıvısında tespit edilmiştir. Ancak semendeki virüslerine enfeksiyonun yayılmasında rol aldığı düşünülmemektedir. Virüs plasenta aracılığı ile fetüse geçebilir. Dolayısıyla gebe hayvanlarda yavru da hastalıktan etkilenebilmektedir.

BTV; hayvanlara doğrudan temas etmekle, hayvanların yününü kullanmak veya sütünü içmek ile bulaşmaz.

Mavi dil hastalığı belirtileri nelerdir?
Mavi dil hastalığı her cins hayvanı aynı ölçüde etkilemez. Hastalıktan en çok etkilenen hayvan grubu koyunlardır. Ancak koyunlarla akraba sayılan keçiler mavi dil hastalığına yakalansa bile belirti göstermez veya hafif belirtiler gösterir. Genel olarak hayvanlarda oluşan belirtiler, hastalığa neden olan virüsün alt tipine göre farklılık gösterir.

Mavi dil hastalığına yakalanan koyunlardaki belirtiler şu şekildedir:

Mavi dil hastalığı teşhisi nasıl konulur?
Mavi dil hastalığı tanısı koymak için hasta hayvandaki belirti ve bulguları dikkatlice incelemek gerekir. Çevrede benzer vakaların olması da salgın açısından dikkat edilmesi gereken bir noktadır. Hastalığa benzer semptomların varlığında yetkililere haber verilerek hastalığın görüldüğü bölgede Culicoides cinsi böceklerin olup olmadığı da araştırılmalıdır.

Mavi dil hastalığı tedavisi nasıldır?
Mavi dil hastalığı viral enfeksiyon sonucu geliştiğinden direkt bir tedavisi yoktur. Hastalığa karşı en büyük önlem ise hayvanları BTV’ye karşı aşılamaktır. Ülkemizde koyunlarda BT-4 serotipine karşı aşılama uygulaması mevcuttur. Aşı olan koyunlar BTV adlı virüs ile enfekte olsalar dahi hastalığı hafif atlatmaktadır.

Mavi dil hastalığının yayılmasını önlemek için böcekler/sinekler ile mücadele etmek oldukça önemlidir. Özellikle virüsün daha çok yayıldığı dönemlerden önce hayvanların, özellikle gebe olanların, uygun bir repellent maddenin sırttan dökülmesi veya püskürtülmesi yöntemiyle ilaçlanması faydalı olacaktır.

Virüs dolaşımının arttığı dönemlerde hayvan hareketinin azaltılması, mavi dil hastalığı belirtileri gösteren hayvanların karantinaya alınması gerekir. Hastalık böcek aracılığıyla yayıldığından sadece hastalığın görüldüğü yerin değil çevredeki işletmelerin de karantinaya alınması gerekir. İhtiyaç halinde çevre işletmelerdeki hayvanlar da hastalık açısından taranabilir. Mavi dil hastalığı veya hastalık şüphesi fark edildiğinde mutlaka yetkililere haber verilmelidir. Yetkililer; hastalıkla ilgili olarak uzmanlardan bilgi de alarak ne kadarlık bir alanın karantinaya alınması, hangi hayvanların virüs açısından taranması ve hastalıkla mücadele kapsamında hangi adımların atılması gerektiğine bağlı bilgilendirmeler yapar. Tarım ve Orman Bakanlığı, mavi dil hastalığının görüldüğü bölgelerde aşılama çalışmaları yürütmektedir. İlk aşıdan 1 yıl sonra hayvanlar rapel (tekrar) dozla yeniden aşılanmaktadır.